Дар замони Шӯравӣ баъзан мешунидам, ки мардуми Бадахшон аз ҷиҳати шумораи маълумоти олидор ба ҳар ҳазор нафар аҳолӣ дар СССР ё Иттиҳоди Ҷамоҳири Сотсиалистии Шӯравӣ дар ҷойи аввал буд. Ростӣ, ба ин чиз он қадар таваҷҷуҳ надоштам, аммо солҳои охир чун ба адабиёт ва нашрияҳои бачагона каму беш кордор шудам, хулосаам ҷиддӣ ва мусбат шуд, ки воқеан, дар Бадахшон ба таҳсили шогирдон аҳамият медодаанд.
Дар Душанбе як китобфурӯши шиносам мегӯяд, ки аз мо барои фарзандон бештар волидайни бадахшӣ китоб мехаранд. Ман далели дигаре ҳам дорам. Вилояте, ки андак бештар аз дусад ҳазор аҳолӣ дорад, ба як нашрияи бачагона зиёда аз ҳазор нусха обуна мешавад ва вилояте, ки тахмин севуним миллион аҳолӣ дорад, ба ҳамон нашрияи бачагона, ки Бадахшон зиёда ҳазор нусха обуна шудааст, ҳамагӣ ... 28 нусха... Чӣ тавре мегӯянд, он чӣ аён аст, ҳоҷат ба баён нест. Сабаби чунин фарқияти бузургро намедонам. Дар вилояти сернуфус шояд бачаҳо бештар китоби бадеӣ ва дарсӣ хонанду ба газета камтар таваҷҷуҳ кунанд? Намедонам...
Бубахшед, камтар аз мавзуи асосӣ: модари серфарзанд дур рафтам. Ва чун ба Хоруғ расидам ва аввалин фурсати шаҳри Хоруғро дидан пайдо шуд, қарор додам, ки аз пайи ҷустуҷӯи “Модаре, ки ҳаждаҳ фарзанд таваллуд намуда, ба воя расонидааст” мешавам. Аз насли калонсол қариб ки ҳама холаи Шакархотунро мешинохтанд, аммо ҷавонҳо камтар. Ин ҳам табиист, зеро чи тавре баён кардам, холаи Шакархотун дар айёми Шӯравӣ машҳур буд ва қариб сӣ соли охир дар борааш чизе нахонда будам. Маро дар ҳавлӣ яке аз фарзандонаш Ширинхон пешвоз гирифт ва андак дар ҳайрат ҳам афтод, ки чаро рӯзноманигор меҳмони нохондаи манзилашон шудааст. Чун аз мақсад гуфтам, хабарам дод, ки модар дар беморхона... Ҳамроҳ ба он ҷо рафтем. Дар ҳуҷра зани хушсимои тахмин ҳафтод – ҳафтоду панҷсола хобида, паҳлӯяш ду духтару як писаре, ки ҳар якашон дар атрофи панҷоҳ буданд, нигоҳубинаш доштанд. Раҳораҳ меандешидам, ки агар холаи Шакархотун ҳаждаҳ фарзанд ба воя расонида бошад, шояд абгору фарсуда бошад ва аз ин сабаб ба касалхона афтодааст, чунки чунин шумораи наслро ба воя расонидану маълумоти олӣ додан бечунучаро заҳмат металабад...
Вале он зани “ҳафтод – ҳафтодупанҷсола”, дар асл 87-сола, баробари дидани ман рӯи кат нишаст ва тасаввуротам дар бораи “зани абгору фарсуда” зуд бекор шуд. Пас аз пурсупос яке аз духтаронаш гуфт: “Модарам дирӯз аз Амрико омада буданд ва шояд парвози тӯлонӣ аз он ҷо то Тоҷикистон модарамонро андак кӯфта кардааст, бинобар ин ба бемористон овардем”.
Ибораи “аз Амрико омада буданд” маро дар ҳайрат гузошт ва гумон кардам, хатое рафта ё ман нодуруст шунидам, зеро барои зани 87-сола саёҳати Амрико, махсусан, парвози 11-соата аз Осиё ба Амрико осон нест. Шояд аз нигоҳам он духтарашон пай бурда, шарҳ дод, ки дар Амрико яке аз бародаронамон бо аҳли оила зиндагӣ мекунад ва модарамонро даъват карда буд: “Модарамро қариб ба ҳамаи ҷойҳои дидании Амрико бурдаанд ва ниҳоят хурсанд ва қаноатманд омаданд. Додарамон дар иёлати Калифорния бо аҳли оилааш зиндагӣ мекунад ва соҳиби тарабхона ҳам аст”.
Аз холаи Шакархотун пурсидам, ки Амрико маъқул шуд? Гуфт, ҳа, кишвари обод будаасту тоза. Аз ҳама хубаш он аст, ки як кас ба дигар кас коре надорад. Чун дидам, ки мариз монда шудааст, гуфтам, дертар ба ҳавлиатон меравам.
Баъди он ки шунидам, аз касалхона ба манзил баргаштаанд, ба дидори ин зани бобаракат рафтам. Ҳамроҳи Ширинхон ва хоҳараш кушиш доштем, теъдоди набера, абера ва чабераҳоро муайян кунем, вале натавонистем. Дертар гуфтанд, дар атрофи сад нафар...
Аксари фарзандони холаи Шаркархотун аз Бадахшон аз пайи ризқу рӯзӣ берун рафтаанд. Яке дар Амрико, чанде дар Русия ва чанди дигар дар Душанбе ҳастанд. Ва ҳамаашон дар идорае, аз вазоратҳои қудратӣ то маориф, аз тиҷорат то соҳибкорӣ машғуланд. Байнашон бекоре нест. Ҳамаашон соҳиби оила, фарзанд ва чандашон соҳиби набера ва яке соҳиби абера ҳам ҳастанд. Вақте ман дар Хоруғ будам, ба дидори модар (чун шуниданд баъди бозгашт аз Амрико мариз шудааст) аз Русияву Душанбе бисёр фарзандон омада буданд.
Пурсидам, ки хола, магар ба воя расонидан ва маълумот додани фарзандон мушкил набуд? Табассум намуда, танҳо гуфт, на, мушкилие набуд. Гумон доштам, холаи бадахшӣ хоксорӣ мекунад. Ин гумони маро як духтарашон пай бурда гуфт: “Модарам дуруст мегӯянд. Ин кас дар тарбия ва нигоҳубини бачаҳо азоб намекашиданд, зеро моро волидайн чунин тарбия карда буданд, ки ҳар якамон вазифаи худро доштем. Яке ҳавлӣ мерӯфт, дигаре таъом мепӯхт, саввумӣ аз пайи обу ҳезум буд, чорумӣ алаф меовард, панҷумӣ аз пайи гову гӯсола буд, шашумӣ ба додаракону хоҳаракон нигоҳубин дошт ва ғайра. Модарам боз кор ҳам мекарданд”.
Холаи Шакархотун бо табассум ин гуфтаи духтарашонро шарҳ доданд, ки бале, ман дар матбааи шаҳри Хоруғ, ки он ҷо шавҳарам директор буданд, ба сифати ҳуруфчин 36 сол кор кардам...
Ба замми ҳамаи ин акси холаи Шакархотун дар осорхонаи шаҳри Хоруғ ҳамчун бонуи зебои бадахшӣ овезон аст ва аз ин ба фикрам, ҳама фарзандон ва махсусан набераву абераҳо ифтихор доранд.
Бо он фарзандоне, ки суҳбат доштам, аз як чиз ҳамеша бо ифтихор ва сипос аз волидайн ҳарф меоварданд, ки моро онҳо новобаста ба душвории молиявӣ ва гоҳе хонаводагӣ хононданд ва маълумоти олӣ доданд ва имрӯз ҳамаи мо соҳиби маълумот, ҷойи кор ва саъодатмандем!
Ҳикмати навиштани ин мақола ҳам ҳамин аст: Ҳамеша бояд таҳсил кард ва агар имконият дошта бошед, ҳамеша барои таҳсилу маълумотгирии фарзандон бикӯшед.