“Сихкабоби хуҷандӣ” маҳалгароӣ нест, балки бренд аст
Баҳсҳои марбут ба забон ва забоншиносӣ дар Тоҷикистон ҳамеша як мавзӯи доғ ҳам дар расонаҳо ва ҳам дар ҷомеи фикриву донишгоҳӣ мебошад. Албатта сароғози ин баҳс бармегардад ба ғасби Осиёи Миёна аз ҷониби Русия ва ташкили ҳукумати Шӯравӣ дар ин минтақа. Аз соли 1920 ба баъд масъалаи забони мо дар Осиёи Миёна аз баҳси илмӣ ба масъала ва баҳси сиёсӣ табдил шуд. Аз унвони забон гирифта то масъалаҳои вожасозиву қавоиди дигари дастуриву сарфу наҳвӣ ҳамеша як баҳси сатҳи миллӣ буд. Дар неҳзати миллигароӣ ва ҳаракати рушанфикрии поёни солҳои 80-ум ва оғози солҳои 90-уми асри гузашта масъалаи забон баҳси меҳварӣ буд ва ҳатто мардумро ба нишондани забон ба ҷойгоҳи худаш ба майдон кашид. Ин кор ба ҳадде ҷиддӣ гирифта шуд, ки Тоҷикистон аз ҷумлаи аввалин кишварҳои Шӯравии собиқ буд, ки ба қабули қонун забон (дар 22-юми июли соли 1989) даст ёфт. Ҳамаи ин натиҷаи сиёсати истеъмории ҳукумати идеологии Шуравӣ буд, ки баданаи нозуки забони моро ҷираҳдор кард ва то ҳол ин бадан хуншор асту захмҳои сиёсиаш ба табобат ниёз дорад. Бар асари ин сиёсати истеъморӣ руҳи бузурги миллӣ ва худшиносии мо садама дид ва то кунун мағзи миллат аз асароти ин садама ранҷ мебарад. Аммо баҳси мо ин нест.
Баҳси мо бар пояи як изҳороти раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, хонум Гавҳар Шарофзода мебошад, ки дар нишасти хабарии ниҳодашон дар 28-уми январи соли равон гуфта буданд: “Шиору овезаҳои хӯрокҳо бо номи маҳал, масалан, сихкабоби хуҷандӣ, оши... ва ё дигар намуди шиору овезаҳо аз ин қабил хеле зиёданд, махсусан дар минтақаи Калхози Россия”. Хонум Шарофзода чунин шеваи номгузориро “маҳалчигӣ” унвон карда ва гуфта буд, ки "бо раисони чор ноҳияи пойтахт гуфтугӯ карда ва ваъда гирифтаанд, дар наздиктарин фурсат чунин шиору овезаҳоро аз пойтахт тоза хоҳанд кард”.
Ин изҳороти раиси Кумитаи забон на ин ки аз ҷониби забоншиносон ва хонандагони расонҳо истиқбол нашуд, балки ба вокуниши шадиди расонаҳо ва шабакаҳои иҷтимоии интернетӣ мувоҷеҳ шуд. Ислоҳи номи хӯрок аз назари забон ва ё забоншиносӣ ё ба қонунмандиҳо ва сохтори овоии забони мо мутобиқ кардани истилоҳоти хориҷӣ кори Кумитаи забон мебошад ва дуруст аст. Дақиқан кореро, ки ин Кумита дар ростои “пицца” бо пешниҳоди “питзо” кард ва дуруст буд.
Маҳалгароӣ як падидаи бисёр манфӣ ва манфур аст. Ин падидаро ҳама бояд маҳкум кунанд, вале гузоштани номи хӯрок ба ин ё он маҳал ҳеч гоҳ маҳалгароӣ нест. Ин падида як таҷрибаи бисёр собиқадор ва суннати дерина дар тамоми олам аст ва изҳороти хонум Шарофзода нодида гирифтани ҳамин таҷриба мебошад ва баҳси забоншиносӣ низ несту ба фаъолияти Кумита рабте надорад. Инро дар таҷрибаи бозаргонӣ бренд мегӯянд, ки дар форсӣ номи туҷҷорӣ гуфта мешавад ва дар асноди расмии Тоҷикистон “тамғаи тиҷоратӣ” унвон дорад. Номи туҷҷорӣ аз ҳувият ва хусусиятҳои мунҳасир ба фард бархӯрдор аст ва ғолибан аз номи ширкат ва ё коло ва ё хусусиёти дигаре, ки ҳамон мол ё ҳар василаи дигаре барои фурӯшро муаррифӣ ва реклом мекунад. Хӯрокҳоро “сихкабоби хуҷандӣ”, “самбусаи Самарқанд” ва ё “палави Панҷакент”-у “қурутоби кӯлобӣ” ном гузоштан на ифодакунандаи рӯҳи маҳалгароӣ доштани соҳибони ин ошхонаву тарабхонаҳост, балки бо шеваи хоси ҳамон маҳал омода шудани ғизоро дар назар дорад, ки ғолибан тафовути чашмгире аз ғизоҳои ҳамноми маҳалҳои дигар дорад ва ё лазизтар аст.
Ин ки оши палавро дар Истаравшан дигару дар Хуҷанд бо шеваи дигару дар Самарқанд бо ҷузъиёти дигар мепазанд ҳам ба хонум Шарофзода ва ба ҳар тоҷики дигар маълум аст. Ё сихкабоб. Сихкабоби хуҷандӣ маҳалгароӣ нест, балки бренд аст ва имрӯз дар хӯрокпазиҳои Душанбе харидори зиёд ҳам дорад. Мисли ҳамин, ҳар хӯрдании дигар, ки дар маҳалҳои гуногуни Тоҷикистон бо шеваи пухта мешаваду маъруфияти чашмрасе дар сатҳи кишвар дорад. Барои намуна дар як тарабхонаи итолиёӣ дар Маскав, соли 2009 банда дар таъомнома (меню) хонда будам: “Грудинка баранья по-флорентийски, Отбивная из телятины по-милански, Шницель по-тоскански, Клецки по-венециански, Филе миньон по-неаполитански, Медальоны телячьи по-милански, Стерлядь с фльоранси, Тосканский фасолевый суп...”. Дар навиштаҷоти дуруст ҷустани маҳалгароӣ баҳси марбути забон нест. Саъдӣ Маҳдӣ, устоди забоншиноси Донишгоҳи миллии Тоҷикистон ҳам мегӯяд, ки ин шакли номгузорӣ ҳеч гоҳ ба маънои маҳалгароӣ нест: “Ростӣ, мо мегӯем, ки дӯст доштани Ватан аз зодгоҳ сар мешаваду лекин номи зодгоҳро, ки гирифтем, ҷурми маҳалгарои-ш мезанем. Баъзеҳо ҳатто ба номҳои Ҷалолиддини Балхиву, Ҳоҷӣ Ҳусайни Кангуртӣ ва Искандари Хатлонӣ ҳам зид мебароянд, ки гӯё маҳалгароӣ бошад. Масалан дар Бойсун отала ё атола-ро номаш кӯлобӣ аст. Сихкабоби хуҷандӣ ё қурутоби кӯлобӣ низ аз ҳамин қабил аст. Дар Эрон рафтем, баъд лаззати нони тоҷикиро, ки асосаш нони Самарқандӣ аст, фаҳмидем. Ман фикр мекунам, ки ҳунар, санъат, шеър ва варзиш агар ба номи маҳал ишорат шавад, андешаи мусбат дорад, на маҳалгароӣ. Дар байни халқи аввом маҳалгароӣ нест. Маҳалгароӣ ҳамон вақт пайдо мешавад, ки шахсеро ба хотири маҳаллаш аз ҳунарманде, ки арзандааст, боло гузорӣ ё вазифа диҳӣ”.
Ислоҳи номи нодурусти таъомҳо, ки марбути Кумитаи забон мешавад чизи дигар аст, масалан "қуянбирён"-и ошхонаи назди бинои Ҳукумати ноҳияи Шоҳмансур ва ё гузоштани унвони “Ошхонаи миллӣ” ба ҳар ошхонаҳои дувуму сеюмдараҷа дар Душанбе (дар асл тарҷумаи нодуруст ва гартабардории “национальная кухня”-и русӣ, ки дурустараш таъомҳои миллист). Ошхонаи миллӣ, агар хӯрданиҳои як миллат, фарзи мисол, тоҷик мавриди назар бошад бояд он ҷо танҳо ва танҳо хӯрокҳои марбути миллати тоҷик пухта ва фурӯхта шавад. Аммо дар Душанбе одатан хӯрокпазиҳое “Ошхонаи миллӣ” номгузорӣ мешаванд, ки хурданиҳои ғайритоҷикӣ низ доранду аз диди тозагиву покиву тамизӣ чандон мақбул нестанд.
Нависанда ва забоншиноси варзида Қодири Рустам бар ин назар аст, ки “гумон намекунам, номҳое чун "сихкабоби хуҷандӣ...." ва ... эҳсоси маҳаллгароиро бармеангехта бошанд. "Сихкабоби хуҷандӣ", самбӯсаи Самарқанд", "палави Панҷакент" ва ғайра ба навъе рекламаи навъи ғизоест, ки дар ин ошхона ва ё қаҳвахона пухта мешавад. Албатта, исми Хуҷанд ва ё Самарқанд дар бархе аз ин ошхонаҳо дурӯғ аст ва танҳо барои ҷалби муштариён насб шуда. Вале, ин масъалаи дигар аст, ки иртиботе бо фаъолияти Кумитаи забон надорад”. Ба назари Қодири Рустам, “бо чунин муносибат Кумитаи забон метавонад ба номҳои Фарзонаи Хуҷандӣ, Салими Хатлонӣ, Салими Зарафшонфар, Аъзамшоҳи Ширговадӣ ва ғайра низ эрод бигирад ва онҳоро ба барангехтани эҳсоси маҳалгароӣ муттаҳам бикунад. Албатта, мо ҳамагон бояд бо падидаи зишти маҳалгароӣ мубориза бибарем, вале Кумитаи забон ин зиштиро на дар ҷойе, ки мебояд ҷустааст”.
Бештари забоншиносон ҳам бар ин ақидаанд, ки дар баробари ин ки баҳс ба масоили забон рабт надораду нодуруст ҳам нест, кори Кумитаи забон нест ва Кумитаи забон барои покиза кардани забон бештар кор кунад. “Кумитаи забон дар заминаи ислоҳ кардани номи муассисаҳо, корхонаҳо, ресторанҳо ва фурушгоҳҳо ва овезаю огаҳиҳои хиёбонҳои шаҳрҳои кори зиёд дорад, ки бояд ба ин корҳо машғул бишавад. Кумитаи забон, ки тавонист огаҳии аблаҳонаи "Любой ҷо"-и ширкати "Билайн"-ро аз хиёбонҳои пойтахт барчинад, ҳамчунин қудрате дорад, ки навиштаҳои серушумор ва таҳкиромезеро амсоли "Мо кушода шудем" мамнуъ эълом бикунад ва исмҳое бемантиқеро чун “Корхонаи воҳиди давлатии обу корези Душанбе" (чун канализатсия ба забони тоҷикӣ ба ҳеч рӯй наметавонад "корез" тарҷума бишавад), дигар кунад, барои эҷоди истилоҳоти илмии тоҷикӣ талош бикунад. Мубориза бо "сихкабоби хуҷандӣ" кори беҳуда асту бас, на забони моро беҳтар мекунад, на ба дарди мардум мехӯрад.
Забоншиносон ва корбарони шабакаҳои иҷтимоӣ, ки аксаран коршиносони соҳаи забон мебошанд, ин иқдоми Кумитаи забонро кори беҳуда хонда, нуқтназарашон ин аст, ки агар Кумита мехоҳад дар поккории ному ҷойномҳо саҳм бигирад, беҳтар аст, ки прокурору суду милисаву адвокатро ба додситону, додгоҳу, шаҳрбону додрас тағйир бидиҳад. Ё номи корхонаву ниҳодҳои чӣ давлатӣ ва чӣ ҷамъиятиро ба забони модарӣ баргардон бикунад. Ё истилоҳоти соҳаи ҳуқуқу коргузориро ба забони меъёр мувофиқ бигардонад.
Кумитаи забон ниҳоде бошад, ки гузиниши истилоҳ ва муҷоз донистани он бояд салоҳияти истисноии он бошад, ки тавонад ин сардаргумро барҳам занад. Кореро ки Фарҳангистони забону адаби форсӣ дар Эрон мекунад ё рисолатеро, ки Кумитаи истилоҳоти Академияи улум ба дӯш гирифта буду чандон иҷро намекард. Мо аз муаллимаи муҳтарам Гавҳар Шарофзода ин ин умедвориро дорем.
АЗ ИДОРА: Баҳси номгузории анвои ғизо ба номи ин ё он маҳал дар торнамои Хабаргузории Озодагон ҳам ба вокунишҳои зиёд рӯбарӯ шуд, ки онро бо нохун задан рӯи ин нишонӣ мутолиа намоед:
Вокунишҳои хонандаҳо ба навиштаҷоти “сихкабобу оши хуҷандӣ” Мӯҳр
Эзоҳ илова кунед
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
Баҳси пурзӯр кардани ҳифзи сарҳади Тоҷикистону Афғонистон дар дидори Э.Раҳмон ва ҳайати парлумони Аврупо10:09Оғози фурӯши смартфонҳои iPhone 8 ва iPhone 8 Plus!09:49БО ЗАБОНИ ШЕЪР: Ман зи андешаи турконаи як ҳамватанам метарсам...15:34Чаро ҳукумат ҳамеша ба ТАЛКО имтиёз медиҳад?14:16“Шантаж”-и ҳамсар: Аз ҳаққи модарӣ даст накашӣ расвоят мекунам10:27Баҳси буҷа: Аз қарзи маош то қарзи хориҷӣ11:57Сарвазири Тоҷикистон бо Президенти Узбакистон мулоқот мекунад11:05Ҳимояти СММ аз cарбози тоҷики пайрави “Шоҳидони Яҳво”, ки либоси низомиро рад кард10:38АКС+ВИДЕО. Нахустин анҷумани маъюбони Тоҷикистон дар Душанбе11:51Маҷлис: Аз тағйироти кадрӣ то ваъдаи 80 мансабдор барои пулдиҳӣ аз кисаи худ15:46100 метр дуртар: Тамокукашӣ маҳдудтар шуд13:21Аз парвандаи Маҳмудов то муроҷиати ҷабрдидагони "7 бурҷ": Роҳкиро надорем (ВИДЕО)11:18Пешниҳоди журналисти тоҷик ба раҳбарони кишварҳои ҷаҳон: 2018-ро соли беяроқӣ эълон кунем!09:33Агентии зидди коррупсия гуфт, “Умед-88” ва Вазорати молия аз “Роғун” қарз гирифтаанд08:01Таърихи имрӯз: Мавлуд, ҷашн, санаҳои таърихӣ, дамои ҳаво, бозори арз07:44
АХБОРИ ҶОЛИБ
10:09, 04 ноябр 2017
ТАҚВИМ
| « Декабр 2024 » | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Душ | Сеш | Чор | Пан | Ҷум | Шан | Якш |
| 1 | ||||||
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | |||||
