Салими Аюбзод: “Сел намехезад, балки меояд ё мезанад”
Чанде пеш як намояндаи Маркази ҳавошиносии Тоҷикистон дар сӯҳбати телевизионӣ роҷеъ ба селу обхезӣ дар кишвар мехост, бигӯяд, “борон зиёд борид” ё “бориш зиёд шуд”, вале ғалатеро, ки шояд аз касе омӯхта буд, батакрор ба забон овард: “боришот зиёд бориданд”, “боришот бориданд”.
“Бориш” вожаи ноби тоҷикист ва акнун зӯракӣ ба он пайвандаки ҷамъбандии арабии “от”-ро часпондаанд. Ба ин шева шояд рӯзе “варзишот” ва “ҷаҳишот” ҳам пайдо шаванд. Интизори ман ин буд, ки корманди телевизион ҳамчун як донандаи забон ва журналисти собиқадор ин иштибоҳи ҳамсӯҳбаташро ислоҳ мекунад, аммо ҳайҳот, пас аз лаҳзае вай худаш ба “боришот бориданд”-гӯӣ сар кард. На танҳо ба гӯш, балки ба чашмони худ бовар намекардам…
Шояд “камол”-и ҳамнишин ба ӯ асар кард? Дертар, пас аз сайре дар сомонаҳо ва нашрияҳо донистам, ки “боришот” кайҳост, дар забони бисёре аз журналистони мо маъмул шудааст ва ин айби корманди технократи Маркази ҳавошиносӣ не, балки айби мо, журналистон, аст, ки ин ғалатро ба мардуми худ омӯзондаем.
Дар омади гап, айни чизро метавон дар ҳаққи вожаи нави “селхезӣ” низ гуфт. Касе мехост, обхезӣ бигӯяд, аммо ё калима ба ёдаш наомад, ё аз куҷое шунида буд, ки “селхезӣ” гуфт ва яке аз паси дигар ҳама ба “селхезӣ” дилу забон бастанд. Сел намехезад, балки меояд ё мезанад. Мардум мегӯянд “сел зад”, “сел омад”, “сел шуст”, “сел бурд”, “сел овард”, аммо касе “сел хест” намегӯяд. Сел дар ҳоли хоб нест, ки хезад. (Дар бораи ғалати дигар – “сел борид” нигаред ба пажӯҳиши устод Муҳаммадҷон Шакурӣ “Ҳар сухан ҷоеву ҳар нукта мақоме дорад”, Душанбе, 2005, саҳ. 36.)
Ба наздикӣ як нафар бисёр талош кард, ҷамъбандии арабиро ба вожаи дигари тоҷикӣ — “пешниҳод” низ бичаспонад. Гаштаю баргашта “пешниҳодот” гуфтан, мумкин аст дар ояндаи наздик ин орзуи ғалатро низ ҷомаи амал пӯшонад ва на танҳо “пешниҳодот” ҷой афтад, балки “пешниҳодотҳо” ҳам урф шавад.
Магар пайвандакҳои ҷамъбандии “ҳо”, “он”, “вон” ва “гон”-и тоҷикиро чӣ шудааст, ки мардум дар гуфтор ва навиштор ҳарчӣ бештар ба ҷамъбандиҳои арабӣ рӯ меоранд? Чаро моли худро мондаву аз дигарон вом мегирем? Чаро ба забони модарӣ хиёнат мекунем?
Нафари дигар дар мусоҳибаи радиоӣ ҳар сари чанд ҷумла вожаи “назариётҳо”-ро ба кор мебурд. Боре “тадорукотҳо” низ садо дода буд. Сабабаш табиист, зеро пайвандакҳои бегона маънои барои гӯянда зарурро намедиҳанд ва ӯ ин норасоиро ҳис кардаву ба калима як ҷамъбандии дигар низ ҳамроҳ мекунад, ки ғалат андар ғалат ва узри бадтар аз гуноҳ аст. Ягона роҳи наҷот аз чунин ғалатҳо парҳези пурра аз корбурди ҷамъбандиҳои арабист.
Албатта, намешавад ҳамаи онҳоро аз забон берун ронд, зеро бахши бузурге аз ҷамъбандиҳои арабӣ дар забони мо хеле маҳкам ҷобаҷо шудаанд ва он ҳам дар натиҷаи мӯди рӯз ё одатҳое, ки як муддат дар ҷомеаи қаламкашон иштибоҳан ва аз бесаводӣ бартарӣ пайдо мекунанд ва сипас бахши калони онҳо боз фаромӯш мегардад.
Ҳамин гуна, то солҳои 1920 дар забони мо ҷамъбандии арабӣ мақоми асосӣ доштааст. Устод Муҳаммадҷони Шакурӣ дар китоби “Ҳар сухан ҷоеву ҳар нукта мақоме дорад” овардаанд, ки маҷаллаи “Шӯълаи инқилоб” аз нигорандагони худ хостааст, аз истифодаи калимаҳои ношиноси арабӣ худдорӣ кунанд ва низ калимаҳои форсиро ба қоидаҳои арабӣ ҷамъ набанданд. “Яъне ба ҷои “фаромин”– “фармонҳо”, “ҳозирин” — “ҳозирон”, “навиштаҷот” — “навиштаҳо”, “макотиб” — “мактабҳо”, “шуъаро” — “шоирон” ва мисли инҳо” нависанд. (“Шӯълаи инқилоб”, 1919, рақами 20, саҳ. 1)
Дар ҳоле ки корбурди ҷамъбандиҳои арабӣ як муддат ҷиддан коҳиш ёфт, ҳоло мисли ин ки давраи нави мӯди он сар шудааст. Бархе аз қаламкашон фикр мекунанд, ки ин калимаҳои ҳатто барои худашон нофаҳмо ё начандон фаҳмо, босаводии онҳоро нишон медиҳад. Ҳама ҷо пур аз “асомӣ”, “мазомин”, “масориф” ва монанди инҳо шудааст.
Ҳамин гуна давраи шукуфоии ҷамъбандии дигари арабӣ “ин” низ расидааст. “Муҳассилин, мухолифин, муҳоҷирин, мунофиқин, масъулин…” Шояд барои гӯш ва вазни сухан хушсадост, аммо тоҷикӣ нест. Ба гӯши ман, шахсан, “масъулон” ё “мухолифон” хуштар аст. Аз чӣ бошад, “масъулин” маро ба ёди беморон ва доруи “инсулин” мекашонад.
Бояд бозистод, то рӯзе вожаҳои “донишмандин”, “кормандин” ва ё “пизишкин”-у “беморин”-ро ҳам нашунавему нахонем. Ба хотири гиромидошти забони модарӣ.
Ба гуфтаи устод Шакурӣ, қаламкашон набояд ин равандро вусъат диҳанд, зеро ҷамъбандиҳои арабӣ дар забони халқ камтарин ҷойгоҳро доранд ва агар мо забонро аз соҳибонаш ҷудо ва дур карданӣ набошем, бояд аз ҷамъбандиҳои душвори арабӣ ва куллан корбурди вожаҳои бегона то ҷое, ки метавонем, парҳез кунем.
(Аз саҳифаи "Дуруст бинависем") Мӯҳр
Эзоҳ илова кунед
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
Баҳси пурзӯр кардани ҳифзи сарҳади Тоҷикистону Афғонистон дар дидори Э.Раҳмон ва ҳайати парлумони Аврупо10:09Оғози фурӯши смартфонҳои iPhone 8 ва iPhone 8 Plus!09:49БО ЗАБОНИ ШЕЪР: Ман зи андешаи турконаи як ҳамватанам метарсам...15:34Чаро ҳукумат ҳамеша ба ТАЛКО имтиёз медиҳад?14:16“Шантаж”-и ҳамсар: Аз ҳаққи модарӣ даст накашӣ расвоят мекунам10:27Баҳси буҷа: Аз қарзи маош то қарзи хориҷӣ11:57Сарвазири Тоҷикистон бо Президенти Узбакистон мулоқот мекунад11:05Ҳимояти СММ аз cарбози тоҷики пайрави “Шоҳидони Яҳво”, ки либоси низомиро рад кард10:38АКС+ВИДЕО. Нахустин анҷумани маъюбони Тоҷикистон дар Душанбе11:51Маҷлис: Аз тағйироти кадрӣ то ваъдаи 80 мансабдор барои пулдиҳӣ аз кисаи худ15:46100 метр дуртар: Тамокукашӣ маҳдудтар шуд13:21Аз парвандаи Маҳмудов то муроҷиати ҷабрдидагони "7 бурҷ": Роҳкиро надорем (ВИДЕО)11:18Пешниҳоди журналисти тоҷик ба раҳбарони кишварҳои ҷаҳон: 2018-ро соли беяроқӣ эълон кунем!09:33Агентии зидди коррупсия гуфт, “Умед-88” ва Вазорати молия аз “Роғун” қарз гирифтаанд08:01Таърихи имрӯз: Мавлуд, ҷашн, санаҳои таърихӣ, дамои ҳаво, бозори арз07:44
АХБОРИ ҶОЛИБ
10:09, 04 ноябр 2017
ТАҚВИМ
| « Ноябр 2024 » | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Душ | Сеш | Чор | Пан | Ҷум | Шан | Якш |
| 1 | 2 | 3 | ||||
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | |
