20-соли «Перехватизатсия»: Боз ба қафо?

То моҳи июли соли равон дар қаламрави ҷумҳурӣ 22 ҳазору 263 корхонаву муассиса ба қайд гирифта шудааст, ки 16 ҳазору 574 тояш  корхонаву муассисаҳои хусусигардонидашудаанд, -мегӯянд масъулини агентии омори Тоҷикистон.
Ба иттиллои манбаъ, аз шумораи умумии корхонаву муассисаҳои хусусӣ феълан,   15 ҳазору 426 тояш фаъолият доранду бас. Яъне, айни замон 1 ҳазору 148 корхона ва муассисаи хусусӣ фаъол нестанд. Аз фаъолият бозмондани корхонаҳо ва нақши муассир надоштани бархе аз корхонаҳои хусусӣ, ки дар истеҳсолот иштирок доранд, на як бору ду бор мавриди интиқоди коршиносон қарор гирифтааст. Ахиран, Эмомалӣ Раҳмон, президенти кишвар низ зимни мулоқот бо сокинони шаҳри Кӯлоб дар ин маврид гуфт: «Корхонаҳое, ки хусусӣ гардонида шудаанду  айни ҳол фаъолият надоранд, давлат мақсад дорад онҳоро дубора давлатӣ гардонад ва баъдан ба фурӯш гузорад». Зимнан, райисҷумҳур ба масъулини ниҳодҳои мухталифи кишвар дастур дод, ки рӯйхати корхонаҳои кайҳо боз хусусигардонидашударо, ки дар истеҳсолот иштирок надоранд, таҳия намоянд. Президент ҳамчунин афзуд, ки дар ҳоли дубора ба фурӯш гузоштани ин корхонаҳо соҳибкороне ёфт мешаванд, ки онҳоро фаъол намуда, барои мардум ҷойҳои нави корӣ фароҳам месозанд. Эмомалӣ Раҳмон ба Муродалӣ Алимардон, муовини нахуствазири Тоҷикистон рӯ оварда гуфт, ки агар давоми як сол фаъолияти корхонаи пахтаи Кӯлоб муассир нашавад ва дар канораш корхонаи нави ресандагӣ бунёд нагардад, онро давлатӣ карда, дигарбора аз тариқи музояда ба фурӯш гузоранд. Ин дар ҳолест, ки бархе аз коршиносон иддао доранд, ки аз нав давлатӣ шудани корхонаҳои хусусишуда ва ба нафарони дигар фурӯхтани онҳо боиси сар задании нофаҳмиҳои ҷиддӣ хоҳад гашт. Зимнан, Муҳаммад Фармонзода, коршиноси масоили иқтисодӣ дар бастагӣ ба шеваи аз нав ба фурӯш гузоштани корхонаҳо пешниҳоди худро дорад. Ба қавли ӯ бозпас гирифтани корхонаҳо бояд тавре ҷараён бигиранд, ки соҳибони вақти онҳо низ, ҳамчун аъзо бояд бокӣ бимонанд: «Омили аслии набудани ҷои кор, заъиф будани истеҳсолот маҳз дар фурӯхта шудани корхонаҳои истеҳсолӣ аст. Бубинед, мо имрӯз хатои қаблан намударо эҳсос мекунем. Бояд ҳукумат дубора корхонаҳои фурӯхташударо бозпас бигирад, вагарна ин хатои ҷиддӣ то даҳсолаҳои дигар таъсирашро мегузорад».

Фармонзода дар идомаи сӯҳбат афзуд, ки баъди хотима ёфтани оташи ҷанги шаҳрвандӣ ҳукумати вақт аз ноилоҷӣ корхонаҳои фалаҷшударо бо маблағи ночиз фурӯхт, аммо бархе аз ин корхонаҳо то кунун ба фаъолият шурӯъ накардаанд, қисми зиёдашон ба манзилҳои истиқоматӣ табдил ёфтаанд:
- Воқеан, баъди пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ, сар задани ҷанги  шахрвандӣ ва маҳрум гардидан аз мероси "бародари бузург" тамоми корхонаву ташкилотҳои истеҳсоли саноатӣ рӯ ба фалаҷшавӣ ниҳоданд ва фазои иқтисодии кишвари тозаистиқлол ба нестӣ фурӯ рафт, ки ин хеле нигаронкунанда аст. Мебоист, баъди фурӯши корхонаҳо чархи иқтисоди кишвар ба ҳаракат медаромад. Зеро тибқи ҳисобҳои иқтисодӣ маблағи  ин теъдод корхонаҳо беш аз 2 миллиард доллар мешуд,  вале ҳангоми фурӯхтани корхонаҳо саросемагӣ ва манфиатҳои шахсӣ бештар ба назар мерасид, на манофеи миллӣ.  Имрӯз, ки теъдоди корхонаҳои фурӯхташудаи бозпасхонда ба зиёда аз 1200 мерасад, қабл аз он, ки ин муассисаҳоро ба фурӯш гузоранд, бояд қонунгузории молиётӣ, саҳмдорӣ ва сармоягузории хешро мутобиқ ба талаботи рӯз намоянд, вагарна хатои гузашта боз такрор мегардад.

Ҷаноби Фармонзода мегӯяд, ки барои фаъол сохтани корхонаҳо ва ҷалби соҳибкорони воқеӣ чунин омилҳоро мебояд ба инобат гирифт: 1. Соҳиби пешин ва нафаре, ки баъди музоядаи такрорӣ онро мехарад, саҳмдор бошанд;
2. Ин афрод давоми 5 соли аввали фаъолият аз пардохти андоз озод бошанд;
3. Даҳ дар сади маблағҳои фурӯхташуда ба буҷаи маориф гузаронида шавад;
4. Ҳукумат қарзҳои давлативу хориҷиро барои харидорони ин корхонаҳо бо фоизи кам диҳад;
5. Агар соҳибкор дар муддати се сол корхонаро ба кор наандозад, корхона бозпас гирифта шавад;

Бархе аз коршиносон мегӯянд дар гузашта корхонаҳоро ба шахсони тасодуфӣ ва аз соҳа дур бе гузаронидани музояда фурӯхтаанд, ки дар натиҷа корхонаҳои мазкур фаъол нашуданд.  Ин коршиносон мутаасиф аз онанд, ки соҳибони корхонаҳои хусусигардонидашуда хоҳиши фаъол кардани онҳоро надоштаанд.
-Онҳо корхонаву муассисаҳро бо нархи арзон харида буданд ва таҷхизоти онҳоро қисм-қисм фурӯхтаву фоида бардоштанд. Яъне, аксарияти чунин моликон аз аввал барои ба кор андохтани корхонаҳо манфиатдор набуданд,-мегӯянд коршиносони масоили иқтисодӣ.

Тибқи иттиллои расмӣ аз соли 1991 то соли 2010-ум дар Тоҷикистон 11 ҳазору 230 корхонаи давлатӣ хусусӣ гардонида шудаанд. Эмомалӣ Раҳмон ба масъулини ниҳодҳои дахлдор дастур дод, то ҷиҳати фаъол гардонидани корхонаҳо чораҳои зарурӣ андешанд, дар сурати фаъол нашудани корхонаҳои хусусишуда онҳо дигарбора ба давлат баргардонида мешаванд.

Алишер Зарифӣ {jathumbnail off}