Тоҷикистон-Амрикои асри XXII?

Тасаввур кунед, ки ҳоло як литр сӯзишворӣ 6 сомонист ва арзиши як литр об дар баъзе кишварҳо ба 12 сомонӣ баробар аст, вале баъди чанд соли дигар як литр об ба 2 ҳазор доллар мерасад. Яъне, агар нархи тилло 1700 доллар бошад, пас қимати об аз тилло ҳам болотар мешавад. Ин бовар накарданист.

Аз рӯи маълумотҳо захираҳои нафту гази кишварҳои ҷаҳон баъди 50 соли дигар тамом мешавад ва қимати об аз арзиши тилло ҳам боло меравад. Таҳлилгарон мегӯянд, ки дар чунин марҳила кишваре, ки дорои захираҳои зиёди об бошад, барои пешбурди иқтисоди миллияш имконияти бештареро рӯи даст хоҳад дошт.
Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон низ дар паёми солонааш ба парлумон иброз дошт, ки дар 15-20 соли оянда оби нӯшиданӣ яке аз проблемаҳои ҷиддӣ дар ҷаҳон хоҳад буд. Раисиҷумҳур суол кард, ки куҷоянд соҳибкорони боғайрат, ки технологияи навро ворид карда, лӯлаи об насб созанд ва обро ба кишварҳои хориҷи дуру наздик содирот намоянд? Вай гуфт дар баъзе кишварҳои аврупоӣ ва арабӣ об нисбат ба сӯзишворӣ 2 баробар гаронтар хариду фурӯш мешавад.

Ахиран Созмони миллали муттаҳид гузориш дод, ки афзоиши аҳолии дунё боис шуда, ки ҳар 10-умин инсон дар сайёра аз оби нӯшиданӣ бенасиб гардад. Ирина Бокова, дабири кулли ЮНЕСКО дар як баромади худ гуфт, соли 2050 талаботи аҳолӣ ба ғизо то 70% меафзояд ва талаботи соҳаи кишоварзӣ ба об 19 дар сад боло меравад. Дар ин ҳолат барои қонеъ кардани талаботи аҳолӣ 90 дар сади захираҳои оби фачи ҷаҳон истифода мешавад. Вай афзуд, истифодаи оби ифлос кори оқилона нест, вале оянда масъалаи зистан рӯз то рӯз норӯшан мегардад ва риск ҳам зиёдтар мешавад.

Коршиносон мегӯянд, бо назардошти ҳамин омил аст, ки аз ҳоло муборизаҳо барои об оғоз шудааст. Бархе аз кишварҳо сари мавзӯи об ба низову ҷангҳои лафзӣ пардохтаанд. Ҳилларӣ Клинтон, вазири умури хориҷаи Амрико дар як гузориш гуфт, ки имконияти ҷангҳо барои об баъд аз соли 2022 аз гумон ба яқин табдил хоҳад ёфт. Дар гузориши ӯ ҳамчунин омадааст, кишварҳое, ки алҳол ба гуфтушунид ва созиш сари захираҳои муштараки об бовар доранд, мумкин ба самти чораҳои начандон осоишта майл кунанд. Махсусан, дар Африқои Шимолӣ, Ховари Миёна ва Осиёи Ҷанубӣ афзоиши аҳолӣ, камбуди об, селу хушксолӣ ва фишори бештари тағири иқлим сабабу баҳонаҳои ҷанг хоҳанд шуд.

Дар сурати ба охир расидани захираҳои нефту газ арзиши об аз нархи тилло ҳам баланд мешавад ва эҳтимол меравад, ки дар 100 соли оянда оби Тоҷикистон аз нафту гази Амрикову Русияву Арабистон бо қимати чанд баробар зиёд фурӯхта шавад. Пас оё гуфтан мумкин аст, ки бо доштани ин қадар захираҳои бузурги обиву энергетикӣ Тоҷикистон дар асри XXII дар сафи кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон қарор мегирад?

«Об додан савоб» масали замони гузашта

Обанбори «Роғун» мушкили камобиро бартараф мекунад
Тоҷикистон аз ҷиҳати дастрасӣ ба захираи оби тоза дар миёни ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди шӯравӣ дар ҷои аввал меистад. Дар Тоҷикистон то соли 2005 ҳудуди 14 ҳазору 509 пиряхи хӯрду бузург мавҷуд буданд, ки масоҳати умумии онҳо 11 ҳазору 146 километри мураббаъ ва захираи ҳаҷми оби нушиданияшон ҳудуди 845 км мураббаъро ташкил медод. Бузургтарин пиряхи Тоҷикистон Федченко буда, тӯли он 77 км, бараш то 3100 метр ва ғафсии миёнаш 1000 метр мебошад. Вале ба гуфтаи Султон Раҳимов, муовини авали вазири мелиоратсия ва захираҳои об то имрӯз дар натиҷаи тағирёбии иқлим ва гармшавӣ ҳудуди 1000 пирях нобуд шудааст. Забонаи пиряхи Федченко 400 метр фурӯ рафтааст. Ба бовари Султон Раҳимов сохтани обанбори нерӯгоҳи «Роғун» мушкили норасоии обро бартараф карда, ба ҳар чӣ бештар захира шудани об мусоидат менамояд. Дар обанбори «Роғун» 13 миллиард метрии мукааб об ғунҷоиш меёфтааст. Ҳамчунин дар Тоҷикистон чашмаву рӯдҳои зиёде мавҷуданд ва танҳо дарёҳои дарозиашон аз 10 км зиёд 930 адад буда, дарозиашон дар маҷмӯъ ба 28 500 км мерасад. Дар ҳудуди Тоҷикистон наздики 2000 кӯл, 300 сой ва обанборҳои хурду калон мавҷуданд. Бузургтарин кӯлҳо Сарез, Рангкӯл ва Искандаркӯл ҳастанд. Ҳамчунин муҳимтарин обанборҳо ин обанори Баҳри тоҷик, Норак, Сарбанд, Бойғозӣ, Мӯминобод, Фарҳод ва Даҳанасой ном бурда мешаванд.  

Вале бо ин ҳама гуфта мешавад, ки дар Тоҷикистон мушкили дастрасӣ ба оби нӯшокӣ зиёд аст. Тибқи маълумоти оморӣ ҳоло вазъи таъмини беш аз 1 миллион аҳолӣ бо оби нӯшокӣ дар кишвар беҳтар гаштааст. Дар ҳамин ҳол вазъи дастрасии аҳолии ҷаҳон ба оби нӯшокӣ нигаронкунанда арзёбӣ мешавад. СММ гузориш медиҳад, ки 60%-и аҳолии дунё дар Осиё зиндагӣ мекунанд, вале танҳо аз се як ҳиссаи захоири обро дар ихтиёр доранд. Дар ҳоли ҳози ҳудуди 884 миллион нафар ба оби нӯшокӣ ва беш аз 2,6 миллиард сокинон ба оби қубур (водопровод) дастрасӣ надоранд. Ҳудуди 1,5 миллион кӯдаки то 5 сола аз ҳисоби истифодаи оби ифлос ҳамасола ба касалиҳои гуногун гирифтор шуда, мефавтанд.


Гуфта мешавад, захираи обу энергетикии Тоҷикистон беш аз 527 миллиард киловат соатро ташкил медиҳад, ки феълан танҳо 5%, яъне 25 млрд. кВт соат истифода мешавад. Тоҷикистон 12,2 фоиз квота дорад, ки бояд барои обу обёрӣ дар қаламраваш истифода кунад. Аз ин миқдор ҳамасола ҳатто 2 километри мукааб обро истифода намекунад ва ин об ройгон ба кишварҳои поёноб ҷорӣ мешавад. Обанбори «Роғун» тақрибан 13 километри мукааб обро ҷой мекунад ва дар сурати пур кардани ин обанбор Тоҷикистон ҳар сол 1 километри мукааб обро истифода мекунад, ки аз квотаи муқаррарӣ се баробар камтар аст. Гарчанде вобаста мондани Ӯзбакистон ба Тоҷикистон баъди 50-60 соли дигар зери суол бошад ҳам, лекин як чиз яқин аст, ки агар дар ин муддат Тоҷикистон тавонад,  нерӯгоҳи «Роғун»-ро бунёд кунад ва фурӯхтани обро ба роҳ монад, ба монополияи Ӯзбакистон дар нисбати худ хотима мегузорад.

Мӯҳр