Кадоме дуруст: ҳамоса, ҳаммоса ё хамоса?
Шарҳи нисбатан муфассали ин калима (ба сурати “ҳамоса”) дар “Фарҳанги Муъин” чунин дода шудааст: 1 (масдар) далерӣ кардан, шуҷоат намудан. 2 (исм) далерӣ, диловарӣ, шуҷоат. 3(исм) раҷаз, урҷуза. 4(адаб.) навъе аз шеър, ки дар он аз ҷангҳо ва диловариҳо сухан раввад, шеъри размӣ, шеъри ҳамосӣ.
Дар адабиётшиносии тоҷик аз даҳаи 80 ба баъд ин калима ҷойгузини истилоҳи адабиётшиносии “эпос” ва калимаи “ҳамосӣ” ҷойгузини “эпикӣ” шуд, ки ифодакунандаи яке аз се ҷинси адабӣ (дар баробари ғиноӣ (лирика) ва драма) мебошад. Яъне махсуси осорест, ки дар он бидуни моҳияти мавзӯъ ва мазмун нақлу ривояти батафсили воқеаҳо ва рухдодҳо ҷой дорад ва чунин осор дорои сужаи нисбатан муфассал ҳастанд. Аммо ба маънои қаҳрамонӣ ва асари ситояндаи рӯҳиёти диловарӣ ва қаҳрамонӣ низ ба кор бурда мешавад.
Масъала ин аст, ки дар навишти ин калима аксаран ба иштибоҳ роҳ дода мешавад ва ба сурати ғалати “хамоса” ё “ҳаммоса” навишта мешавад. Зоҳиран “хамоса” зодаи пиндори иштибоҳии марбут донистани ин калима ба “хамса” аст, ки аслан бо он ҳеч муносибате надорад. Ҳамчунин “ҳаммоса” шояд аз тасаввури иштибоҳии пайванди ин калима бо қолаби муаннаси феъли арабии “фаъъола” бошад, ки низ бо он рабте надорад.
Хулоса, шакли ягонаи саҳеҳи ин калима дар ҳама маъноҳояш “ҳамоса” мебошаду бас. Чанд шоҳиди шеърӣ:
На ҳар ҷо ки бошад сухан, зар набошад,
Ки побанди зар дидаам сад ҳамоса.
(Анварӣ)
Ман аз саёҳат дар як ҳамоса меоям
Ва мисли об
Тамоми қиссаи Суҳробу нӯшдоруро
Равонам.
(Сӯҳроби Сипеҳрӣ)
Рустами ВАҲҲОБ
(Аз саҳифаи “Дуруст бинависем”)