баргард
чоп кардан
“Баҳманмоҳ”, сукути Маҳкамов, истиқлол ва даҳони бастаи рӯшанфикрон аз нигоҳи Бӯрӣ Каримов
Алишер ЗАРИФӢ
Бӯрӣ Каримов, собиқ раиси Госплани Тоҷикистони Шӯравӣ, ки номаш ба баҳманоҳи хунини соли 1990 бисёр пайванд асту баъд аз он аз мақомаш канор рафт, иллатҳои аслии сар задани ин воқеаро баён дошт.
Ӯ, ки рӯзи 22 августи соли ҷорӣ дар нишасти “Гуфтугӯи тамаддунҳо”-и Иброҳим Усмонов дар Душанбе суҳбат мекард, иллати сар задани баҳманмоҳи хунинро, пеш аз ҳама, масъалаи омадани арманиҳо донист, вале дар баробари он аз яккаҳизбӣ, сатҳи пасти зиндагӣ ва бозсозиро низ ном бурд.
“Баҳонаи аслии сар задани баҳманмоҳи хунин масъалаи арманиҳо буд. Дар воқеъ, он замон 2-3 ҳавопаймои арманиҳо вориди Тоҷикистон шуд ва гурӯҳҳое, ки баҳона мехостанд, инро дастак карда, раванди ҳаводисро тезонданд. Дар пайи заминҷунбӣ дар Арманистон на танҳо кишвари мо, балки ҷумҳуриҳои диги Шӯравӣ ба онҳо кумак карданд. Вақте дар Боку шӯре ба миён омаду миёни озарҳову арманиҳо ҷангҷол сар зад, онҳо гуреза шуданд ва мо аз рӯи рафтори тоҷиконаамон ва мусулмонии худ бояд онҳоро қабул мекардем. Аммо ин чизро баъзе аз гурӯҳҳо, ки мунтазири баҳонае буданд, дастак карда, ба раванди ҳодисаҳо таъсир гузоштанд”,-нақл кард Каримов.
Ба қавли ӯ, ҳодисаи баҳманмоҳи хунин ба оғози ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон, ки панҷ сол идома карда, беш аз 150 ҳазор кушта боқӣ гузошт, рабти мустақим надорад. Ҷавонтарин вазири тоҷик дар даврони Шӯравӣ ҳангоми баромадаш аз он нигаронӣ кард, ки роҳбарони замони бозсозӣ дар Тоҷикистон аз вазифаи идораи давлат набаромадаанд. Бӯрӣ Каримов ҳангоми баёни ин фикраш аз Қаҳҳор Маҳкамов, Иззатулло Ҳаёев ва Паллаев ном гирифт: “Дар замони бозсозӣ, Қаҳҳор Маҳкамове, ки мегӯед, Маҳкамов набуд, балки як сустниҳод буд. Иззатулло Ҳаёеве, ки мегӯем, беиззат шуд. Паллаеве, ки мегӯем дар палла ҳеч чиз намонд. Паллаев мардумро даъват мекард, ки ба митинг биёед, ман ин корро намекардам. Агар инҳо идора карда метавонистанд, албатта, моро ба имрӯз намерасонданд. Бадбахтии бузург ин буд, ки миёни се раҳбари онвақтаи мо якдигарфаҳмӣ набуд”.
Бӯрӣ Каримов дар идомаи суханаш қайд кард, яроқ нахуст аз тарафи бинои ҳукумати марказӣ, аз ҷониби давлатдорон, истифода шудааст, на аз тарафи кадом як “рекет”: “Ин дурӯғи маҳз аст, ки мегӯянд яроқро рекетҳо пайдо карданд. Аввалин шуда, аз бинои баландошёна оташ кушода шуд, ки як зан хуншор гардид. Баъдан “Алфа”-ву “бета”-ву “гамма” омаданд. Қаҳҳор Маҳкамов, Иззатулло Ҳаёев тамоман пажмурда буданд, сигарет кашида-кашида ҷон медиҳаму вазифаро аз даст намедиҳам гуфта. Ахиран Иззатулло Ҳаёев имзо кард. Ҳама метарсиданд. Баъде, ки “Алфа” омаду танкаву зиреҳпӯш зиёд шуд, баъд онҳо ҷон гирифтанду пленум гузаронданд. Ман баъзан дилам ба Қаҳҳор Мақкамов месӯзад. На барои он ки сустниҳод аст, балки ҳақиқатро намегӯяд. Ҳақиқатро бояд гӯяд, бояд гӯяд, ки агар ман фармон ҳам надодам, хомӯш будам. Хомӯш будан аломати ризоят аст. Ҳамин тавр яроқ бо хомӯшии роҳбарони мо истифода шуда буд он замон”.
Раҳбари собиқ Госплан ба масъалаи ба даст овардани истиқлоли Тоҷикистон дахл намуда, гуфт, “истиқлолият барои миллати тоҷик ҳадя нашуда, балки ба хун омадааст”. Бӯрӣ Каримов зимни ин нишаст бо пешниҳоди чанд ҳуҷҷате гуфт, аслан дар ин воқеот ӯ гунозҳе надорад, балки гуноҳро ба сараш бор кардаанд: “Виҷдон барои он азобам намедиҳад, ки ягон кори баде нисбат ба миллат кардаам. Барои он азоб медиҳад, ки ҳоло гунаҳкорони асосии ҳодисаи баҳманмоҳи хунин як ба як муайян нашудаанд, то ҳол пинҳон мондаанд”.
Оқои Каримов дар посух ба ин суол, ки чаро рӯшанфикрони солҳои 1990 ошкорбаён буданду аз фисқу фасод ҳарф мезаданд, вале имрӯз хомӯшанд, гуфт: “Сабаб ин аст, ки одамон фикр мекунанд, ҳамон рӯзҳои пеш мабодо боз ба сари мо бор нашавад. Дуюм, ҳамон тарсу ваҳм дар тамоми хуну раги мо ҷойгир шудааст. Бино бар ин, он ошкорбаёние, ки солҳои 1990 буд, имрӯз дар кишвари мо нест ва барои ин солҳои зиёд лозим аст”.
Номбурда илова кард, “ошкорбаёниву ҳақиқатгӯӣ бояд бошад, вале аксари онҳое, ки суханашонро гуфта метавонистанд, ҳоло дар берунанд ва онҳое, ки ин ҷо ҳастанд хомӯшӣ ихтиёр кардаанд. Ҳайф аст, ки инсонҳои ошкорбаён феълан дар Тоҷикистон ангуштуморанд”.
Бӯрӣ Каримов, собиқ раиси Госплани Тоҷикистони Шӯравӣ, ки номаш ба баҳманоҳи хунини соли 1990 бисёр пайванд асту баъд аз он аз мақомаш канор рафт, иллатҳои аслии сар задани ин воқеаро баён дошт.
Ӯ, ки рӯзи 22 августи соли ҷорӣ дар нишасти “Гуфтугӯи тамаддунҳо”-и Иброҳим Усмонов дар Душанбе суҳбат мекард, иллати сар задани баҳманмоҳи хунинро, пеш аз ҳама, масъалаи омадани арманиҳо донист, вале дар баробари он аз яккаҳизбӣ, сатҳи пасти зиндагӣ ва бозсозиро низ ном бурд.
“Баҳонаи аслии сар задани баҳманмоҳи хунин масъалаи арманиҳо буд. Дар воқеъ, он замон 2-3 ҳавопаймои арманиҳо вориди Тоҷикистон шуд ва гурӯҳҳое, ки баҳона мехостанд, инро дастак карда, раванди ҳаводисро тезонданд. Дар пайи заминҷунбӣ дар Арманистон на танҳо кишвари мо, балки ҷумҳуриҳои диги Шӯравӣ ба онҳо кумак карданд. Вақте дар Боку шӯре ба миён омаду миёни озарҳову арманиҳо ҷангҷол сар зад, онҳо гуреза шуданд ва мо аз рӯи рафтори тоҷиконаамон ва мусулмонии худ бояд онҳоро қабул мекардем. Аммо ин чизро баъзе аз гурӯҳҳо, ки мунтазири баҳонае буданд, дастак карда, ба раванди ҳодисаҳо таъсир гузоштанд”,-нақл кард Каримов.
Ба қавли ӯ, ҳодисаи баҳманмоҳи хунин ба оғози ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон, ки панҷ сол идома карда, беш аз 150 ҳазор кушта боқӣ гузошт, рабти мустақим надорад. Ҷавонтарин вазири тоҷик дар даврони Шӯравӣ ҳангоми баромадаш аз он нигаронӣ кард, ки роҳбарони замони бозсозӣ дар Тоҷикистон аз вазифаи идораи давлат набаромадаанд. Бӯрӣ Каримов ҳангоми баёни ин фикраш аз Қаҳҳор Маҳкамов, Иззатулло Ҳаёев ва Паллаев ном гирифт: “Дар замони бозсозӣ, Қаҳҳор Маҳкамове, ки мегӯед, Маҳкамов набуд, балки як сустниҳод буд. Иззатулло Ҳаёеве, ки мегӯем, беиззат шуд. Паллаеве, ки мегӯем дар палла ҳеч чиз намонд. Паллаев мардумро даъват мекард, ки ба митинг биёед, ман ин корро намекардам. Агар инҳо идора карда метавонистанд, албатта, моро ба имрӯз намерасонданд. Бадбахтии бузург ин буд, ки миёни се раҳбари онвақтаи мо якдигарфаҳмӣ набуд”. Бӯрӣ Каримов дар идомаи суханаш қайд кард, яроқ нахуст аз тарафи бинои ҳукумати марказӣ, аз ҷониби давлатдорон, истифода шудааст, на аз тарафи кадом як “рекет”: “Ин дурӯғи маҳз аст, ки мегӯянд яроқро рекетҳо пайдо карданд. Аввалин шуда, аз бинои баландошёна оташ кушода шуд, ки як зан хуншор гардид. Баъдан “Алфа”-ву “бета”-ву “гамма” омаданд. Қаҳҳор Маҳкамов, Иззатулло Ҳаёев тамоман пажмурда буданд, сигарет кашида-кашида ҷон медиҳаму вазифаро аз даст намедиҳам гуфта. Ахиран Иззатулло Ҳаёев имзо кард. Ҳама метарсиданд. Баъде, ки “Алфа” омаду танкаву зиреҳпӯш зиёд шуд, баъд онҳо ҷон гирифтанду пленум гузаронданд. Ман баъзан дилам ба Қаҳҳор Мақкамов месӯзад. На барои он ки сустниҳод аст, балки ҳақиқатро намегӯяд. Ҳақиқатро бояд гӯяд, бояд гӯяд, ки агар ман фармон ҳам надодам, хомӯш будам. Хомӯш будан аломати ризоят аст. Ҳамин тавр яроқ бо хомӯшии роҳбарони мо истифода шуда буд он замон”.
Раҳбари собиқ Госплан ба масъалаи ба даст овардани истиқлоли Тоҷикистон дахл намуда, гуфт, “истиқлолият барои миллати тоҷик ҳадя нашуда, балки ба хун омадааст”. Бӯрӣ Каримов зимни ин нишаст бо пешниҳоди чанд ҳуҷҷате гуфт, аслан дар ин воқеот ӯ гунозҳе надорад, балки гуноҳро ба сараш бор кардаанд: “Виҷдон барои он азобам намедиҳад, ки ягон кори баде нисбат ба миллат кардаам. Барои он азоб медиҳад, ки ҳоло гунаҳкорони асосии ҳодисаи баҳманмоҳи хунин як ба як муайян нашудаанд, то ҳол пинҳон мондаанд”.
Оқои Каримов дар посух ба ин суол, ки чаро рӯшанфикрони солҳои 1990 ошкорбаён буданду аз фисқу фасод ҳарф мезаданд, вале имрӯз хомӯшанд, гуфт: “Сабаб ин аст, ки одамон фикр мекунанд, ҳамон рӯзҳои пеш мабодо боз ба сари мо бор нашавад. Дуюм, ҳамон тарсу ваҳм дар тамоми хуну раги мо ҷойгир шудааст. Бино бар ин, он ошкорбаёние, ки солҳои 1990 буд, имрӯз дар кишвари мо нест ва барои ин солҳои зиёд лозим аст”.
Номбурда илова кард, “ошкорбаёниву ҳақиқатгӯӣ бояд бошад, вале аксари онҳое, ки суханашонро гуфта метавонистанд, ҳоло дар берунанд ва онҳое, ки ин ҷо ҳастанд хомӯшӣ ихтиёр кардаанд. Ҳайф аст, ки инсонҳои ошкорбаён феълан дар Тоҷикистон ангуштуморанд”.
Бӯрӣ Каримови 57-сола, ки ҳоло роҳбари котиботи Шӯрои байниҳукуматии роҳсозони кишварҳои узви ИДМ (СНГ) аст, воқеаи баҳманмоҳи хунин ва ҷанги дохилии Тоҷикистонро дар ду китобаш – “Қурбонии дузахма” ва “Фарёди солҳо” бо бурҳону далел ва аксҳо ба чоп расондааст. Ӯ баъд аз баҳманмоҳи хунин кишварро тарк карда, то кунун дар Маскав кору зиндагӣ мекунад. Оқои Каримов соли 1997/98 аз сӯи бунёди байналмилалии “Ҳолнома” (Бритиноиё) одами сол эълон шуда буд. Охирин китоби ӯ бо номи “Тоҷикистон: дурнамои рушд” чоп шудааст, ки роҳҳои аз буҳрон баромадани кишварро нишон медиҳанд. Қаблан чанд китоби шеъри ӯ низ ба табъ расида буданд, ки дар он ҷо тахаллуси Бӯрӣ Каримов “Хокироҳ” нишон дода шудааст.